Baas Partisi: Arap Birliği ve Sosyalizmin Hikayesi
Suriye’deki El Kaide’den kopan Cihatçı örgütün bir parçası olan Heyet Tahrir eş-Şam, 8 Aralık 2024’te Şam’a girdi. Bu olayla birlikte yarım asrı aşkın bir süredir iktidarda olan Baas Partisi’nin Suriye’deki hakimiyeti sona erdi.
Baas Nedir?
Baas, Arapça “diriliş” veya “rönesans” anlamına gelir. Baasçılık, Arap dünyasının tek bir devlet altında birleştirilmesi fikrini temsil ediyordu. “Birlik, Özgürlük, Sosyalizm” sloganıyla Arap birliğine ve yabancı müdahalelere karşı mücadele programını benimsedi.
Baas Partisi’nin kuruluş ilkeleri şunlardı:
Arap Sosyalist Baas Partisi Ne Zaman Kuruldu?
Baas Partisi, 7 Nisan 1947’de Mişel Eflak, Selahaddin el-Bitar ve Zeki el-Arsuzi tarafından kuruldu. Resmi adı Hizb el-Ba’ath el-Arabi el-İştiraki’dir. Partinin Türkçe karşılığı Arap Sosyalist Diriliş (Baas) Partisi’dir.
Partinin amacı, Arap topraklarında birlik ve özgürlük mücadelesi etmek, büyük sermayeleri kamulaştırmak, sendika hakkı ve toprak reformu gibi politikaları hayata geçirmekti.
1952’de Ekrem Havrani’nin Arap Sosyalist Partisi ile birleşerek Arap Sosyalist Baas Partisi adını aldı. Bu birleşme, Suriye siyasetinde önemli bir güç merkezi oluşturdu. 1954’te Suriye’de demokrasiye geçildiğinde, parti 142 sandalyeli parlamentoda 22 sandalye kazanarak ikinci büyük parti oldu.
Suriye Baas’ının İdeolojisi
Baas Partisi’nin ideolojisi üç temel sütuna dayanıyordu: Arap milliyetçiliği, sosyalizm ve laiklik.
Baas, Arapların birlik ve modernleşmesinin bir zorunluluk olduğuna inanıyordu. 1958’de Mısır ile birleşme kararı bu vizyonun bir sonucu olsa da bu deneyim başarısız oldu.
1960’larda parti politikasında önemli bir değişim yaşandı. Neo-Baas olarak bilinen bu akım, Marksizm’den etkilenerek anti-dini bir söylemle pan-Arap birliği çabalarını geri plana attı. Sovyetler Birliği, bu sol programa destek verdi ve rakip Irak Baas’ını “gerici” ve “sağcı” olmakla suçladı.
Esad’ların Ortaya Çıkışı
1948’deki Filistin yenilgisi, Arap dünyasında milliyetçi hareketlerin yükselmesine zemin hazırladı. Baas Partisi, entelektüel gençler, çiftçiler ve işçi sınıfını bir araya getiren geniş tabanlı bir örgüt olarak öne çıktı.
Parti hızla Arap dünyasına yayıldı. 8 Mart 1963’te Baas subayları, partinin kontrolünü sivillerin elinden almak için gizli bir askeri komite kurarak iktidarı ele geçiren bir askeri darbe düzenlediler. Darbe, partinin Eflakçılar olarak bilinen eski liderleri ile Neo-Baas’çı harekete bağlı genç subaylar arasındaki güç mücadelesinin sonucuydu.
Darbe, partinin Irak ve Suriye bölgesel şubeleri arasında kalıcı bir bölünme yarattı. Salah Cedid liderliğindeki yeni hükümet, Suriye tarihindeki en radikal yönetimdi. 1970’te Hafız Esad’ı iktidara getiren Onarım Hareketi ile devrilecekti.
Beşar Esad İktidarı
Hafız Esad’ın 10 Haziran 2000’deki ölümünün ardından Suriye Anayasası değiştirildi. Cumhurbaşkanlığı için minimum yaş şartı 40’tan, Beşar’ın o zamanki yaşı olan 34’e düşürüldü. Tek aday olarak girdiği seçimlerde %97,29 oyla cumhurbaşkanı seçildi.
Beşar Esad, babasının iktidar yapılarını ve kişilik kültünü miras almasına rağmen, babasının sahip olduğu sadakate sahip değildi ve yönetimine karşı artan bir hoşnutsuzlukla karşı karşıyaydı. Sonuç olarak, Eski Muhafızların çoğu istifa etti veya tasfiye edildi. Siyasi iç çevre sadık destekçilerle değiştirildi.
Göreve gelir gelmez “Şam Baharı” olarak bilinen reform hareketi başladı. Ancak bir yıl içinde güvenlik operasyonları yeniden başladı ve süreç “Şam Kışı”na dönüştü. Esad’ın erken dönem ekonomik liberalleşme programları, eşitsizlikleri derinleştirdi ve Esad ailesinin sosyo-politik gücünü merkezileştirdi. Bu durum Suriye kırsal nüfusunu, kent işçi sınıfını, iş adamlarını, sanayicileri ve geleneksel Baas kalelerinden gelen insanları yabancılaştırdı.
14 Şubat 2005’te Lübnan eski Başbakanı Refik Hariri’nin suikastı dönüm noktası oldu. Beyrut’taki bombalı saldırıda 22 kişi öldü. Esad, terör saldırısını düzenlemekle suçlanan kilit isimlerden eniştesi Asıf Şevket’i Hariri’nin ölümünden hemen sonra Suriye Askeri İstihbarat Başkanlığı’na atadı.
Suriye’deki protestolar 26 Ocak 2011’de başladı. Protestocular siyasi reformlar, sivil hakların iadesi ve 1963’ten beri süren olağanüstü halin kaldırılmasını talep etti. Suriye yönetimi protestoculara şiddetle karşılık verdi.
18-19 Mart’taki gösteriler Suriye’de onlarca yıldır görülen en büyük protestolara dönüştü. Esad, karışıklıkları “komplo” olarak tanımladı. Suriye muhalefetini ve protestocuları bozgunculukla suçladı. Protestoculara “mikroplar” ve beşinci kol faaliyeti yürütenler olarak nitelendirdi.
Irak Baas Partisi
Irak Baas Partisi, 1952’de Fuad el-Rikabi liderliğinde kuruldu. Parti, hemen ardından Suriye’deki merkezi Baas teşkilatı tarafından tanındı. 1940’ların sonlarında partinin fikirleri Iraklılar arasında iki ana kanaldan kademeli olarak yayılmaya başlamıştı: Suriye ve Lübnan’da okuyan ve Baasçı düşünceyi benimseyen Iraklı öğrenciler ile Irak okullarında ve üniversitelerinde eğitim veren Suriyeli Baas üyesi hocalar.
Ancak özellikle 1958’de Abdülkerim Kasım liderliğinde monarşiye karşı yapılan darbeden sonra Irak toplumunda geniş sempati toplamaya başladı. 1958’in siyasi ortamında Irak Baası’nın başarısı için tüm koşullar hazırdı.
Irak Baası, 1958 ve 1968 arasında dördü başarılı peş peşe gelen sekiz darbeyi kendi lehine çevirmeyi başardı. Irak’taki ilk Baas hükümeti, 8 Şubat 1963’te Abdülkerim Kasım rejimine karşı Nasır yanlısı subaylarla ittifak ile gerçekleştirilen darbenin başarısından sonra, Abdüsselam Arif başkanlığında kuruldu.
Haziran 1979’da Saddam Hüseyin, selefi Ahmed Hasan el-Bekir’i tüm görevlerinden istifa ettirip ev hapsine mahkum ettikten sonra, Irak Cumhuriyeti’nin yeni cumhurbaşkanı oldu.
